Thực phẩm tốt nhất cho người bệnh Thalassemia cần biết

Thalassemia là bệnh có tỉ lệ gặp phải cao trong các bệnh bẩm sinh. Vậy chứng bệnh đó cụ thể là gì? Những thực phẩm tốt cho người bệnh Thalassemia bao gồm những gì? Sau đây, hãy cùng botchumngay.vn tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Bệnh Thalassemia là gì?

Là bệnh lý di truyền thiếu máu thường gặp, do sự thiếu hụt tổng hợp chuỗi globin trong huyết sắc của hồng cầu, cơ thể thiếu máu nhưng lại tăng sắt, hồng cầu vỡ, sắt phóng thích vào máu, gây thừa sắt. Lứa tuổi hay gặp nhiều nhất là ở trẻ con.

Bệnh Thalassemia là một bệnh bẩm sinh có tỷ lệ mắc phải rất cao

Những người mắc bệnh Thalaseemia dễ bị loãng xương do cơ thể thiếu máu, nếu bệnh trở thành mãn tính có thể người bệnh phải truyền máu suốt đời. Tuy vậy, việc chữa lành rất cao nếu áp dụng các biện pháp chữa trị kịp thời và xây dựng chế độ dinh dưỡng phù hợp.

Biểu hiện của bệnh Thalassemia là gì?

Nguyên nhân do sự thiếu hụt chuỗi globin trong huyết sắc tố, nên chất lượng hồng cầu suy giảm làm tan máu gây thiếu máu. Biểu hiện để nhận biết bệnh như: hoa mắt chóng mặt, nước tiểu màu sẫm, mệt mỏi, da xanh nhợt và khó thở khi làm việc gắng sức.

Nếu không kịp thời điều trị sớm, sẽ xuất hiện nhiều biến chứng thiếu máu và tăng sắt gây thay đổi các diện mạo người bệnh như mũi tẹt, trán nhô, hàm răng hô, suy nội tiết, thấp bé.

Nếu mệt mỏi thường xuyên, bạn nên cân nhắc đi kiểm tra tầm soát bệnh Thalassemia

Mức độ biểu hiện

Bệnh tan máu bẩm sinh có 5 mức độ biểu hiện tùy theo số lượng gen bị tổn thương:

Mức độ rất nặng có biểu hiện phù thai từ khi còn trong bụng mẹ (những trường hợp thường gây hỏng thai trước khi sinh). Trẻ có thể tử vong ngay sau sinh do thiếu máu nặng, suy tim thai.

Mức độ nặng có biểu hiện thiếu máu nặng sớm khi trẻ chưa đến 2 tuổi. Bệnh nhân bị thiếu máu nặng và sớm từ 5 - 6 tháng tuổi. Nếu không được phát hiện và điều trị sớm thì bệnh nhân sẽ bị thiếu máu trầm trọng, vàng da, gan lách to. Bệnh nhân có vẻ mặt đặc biệt là xương trán, xương chẩm dô ra, xương hàm trên nhô, mũi tẹt. Ngoài ra trẻ dễ bị chậm phát triển thể chất, vận động và tâm thần.

Mức độ trung bình thường có biểu hiện thiếu máu rõ ràng khi trẻ lớn hơn 6 tuổi. Người bệnh có chuỗi globin bị giảm, có triệu chứng lâm sàng thiếu máu nhẹ hay trung bình

Mức độ nhẹ, triệu chứng thiếu máu thường rất kín đáo, người bệnh thường chỉ được phát hiện khi có kèm theo bệnh lý khác như nhiễm trùng, phẫu thuật, có thai...Thường không có triệu chứng lâm sàng bình thường hoặc chỉ thiếu máu nhẹ.

Bệnh Thalassemia sống được bao lâu?

Theo chuyên gia của Liên đoàn Thalassemia thế giới cũng nêu thực trạng đáng quan ngại về bệnh tan máu bẩm sinh là nếu không điều trị, bệnh gây tử vong rất sớm ngay từ khi còn là đứa trẻ; điều trị không đầy đủ thì có thể tử vong khi 15 - 20 tuổi. Tuy nhiên, chi phí điều trị bệnh tan máu bẩm sinh rất tốn kém.

Do đó, công tác quản lý bệnh nhân và phòng bệnh đang là vấn đề cấp thiết nhằm giảm tỷ lệ sinh ra những trẻ mang gen và mắc bệnh tan máu bẩm sinh.

Tỷ lệ tử vong của bệnh Thalassemia là rất cao

Nguyên tắc chế độ ăn với người bệnh tan máu bẩm sinh chưa có biến chứng:

Nguồn cung cấp năng lượng (Glucid chiếm 65 – 68% năng lượng/ngày): Chọn nguồn cung cấp năng lượng từ gạo, ngũ cốc, khoai củ, đường mật…

Chất đạm 

(Protein chiếm khoảng 12 – 15% tổng năng lượng/ngày):

  • Nên dùng các thực phẩm có nguồn gốc từ động vật có giá trị sinh học cao: thịt, cá, sữa, tôm, cua…và các loại rau củ quả có có chứa nhiều đạm thực vật: đậu, đỗ…
  • Hạn chế các thực phẩm chế biến sẵn như: lạp sườn, pate, xúc xích, thịt muối, cá muối….

Chất béo 

(Lipid chiếm 18-20% tổng năng lượng trong một ngày):

  • Dùng chất béo có nguồn gốc từ thực vật như: dầu đậu nành…
  • Hàm lượng các chất béo có nguồn gốc từ động vật chiếm 1/3, chất béo có nguồn gốc từ thực vật chiếm 2/3.
  • Hạn chế các thực phẩm có nhiều cholesterol và mỡ động vật: gan, lòng, bầu dục…

Chất béo từ thực vật được khuyến khích sử dụng cho bệnh nhân Thalassemia

 

Vitamin và khoáng chất:

  • Bổ sung các thực phẩm chứa nhiều canxi, kẽm và vitamin D để cho xương vững chắc như: tôm, cua, cá, …
  • Hạn chế muối trong khẩu phần ăn hằng ngày, lượng muối từ 4 – 6g/ ngày.
  • Nước uống: Hạn chế các chất kích thích và nước ngọt có ga: rượu, bia, café, coca…

Tránh nhiễm trùng: biết giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, giữ ấm cơ thể khi trời lạnh, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Tập thể dục thường xuyên, các bài thể dục phù hợp với lứa tuổi và tình trạng bệnh.

Tránh quá tải sắt

  • Hạn chế các thức ăn có chứa hàm lượng sắt cao như: thịt bò, thịt trâu, thịt gà chọi, thịt chó, tim, gan… và rau có màu xanh đậm như: rau bina, cải xoong, rau ngót, rau muống, rau dền …các loại nấm.
  • Nên uống nước chè tươi hàng ngày và ngay sau bữa ăn để làm giảm hấp thu sắt từ thực phẩm.

Nguyên tắc chế độ ăn với người bệnh tan máu bẩm sinh có biến chứng gan mật:

  • Không dùng những thực phẩm lạ dễ gây dị ứng.
  • Ăn nhiều thịt nạc nhưng tránh ăn các loại thịt từ súc vật non vì chứa nhiều Nucleotid (làm cho gan phải hoạt động mạnh để tổng hợp chuyển hóa).
  • Nên sử dụng nhiều sữa, ăn trứng ở mức độ vừa phải.
  • Tăng cường chất đường, mật, bột ngũ cốc.
  • Rau, quả tươi, mềm, ít xơ, nhiều ngọt.

Bệnh nhân Thalassemia nên sử dụng ngũ cốc để hỗ trợ quá trình điều trị bệnh

 

Nguyên tắc chế độ ăn với bệnh nhân xơ gan:

Năng lượng: chọn nguồn cung cấp năng lượng từ ngũ cốc, khoai củ, các loại đường, mật (Chú ý: đường mật không dùng quá 50g/ngày).

Chất đạm: nên ăn các loại thịt nạc, thịt bò, thịt lợn, cá nạc, sữa, trứng, pho mát và đậu tương (sữa đậu nành, đậu phụ).

  • 1 ngày: 150 – 200g thịt nạc các loại hoặc các sản phẩm thay thế tương đương.
  • Sữa: 200 – 400 ml sữa (sữa bò hoặc sữa đậu nành).

Chất béo: không được kiêng hoàn toàn chất béo, cần sử dụng dầu thực vật: 10 -15g/ngày. Không nên ăn các loại phủ tạng: gan, lòng, óc, bầu dục, tim.

Bệnh nhân Thalassemia nên tránh xa các loại phủ tạng để đảm bảo sức khỏe

Chú ý ăn rau quả để cung cấp Vitamin & muối khoáng, 1 ngày ăn 100 – 300g rau và 200g quả (tùy theo mức độ xơ gan).

Tránh ăn các loại thức ăn gây dị ứng: các loại nhuyễn thể (hến, ngêu, sò,…), nhộng, … hạn chế các thực phẩm giàu chất xơ.

Ăn nhạt hơn trước khi mắc bệnh, nếu có phù, cổ chướng cần nấu nhạt hoàn toàn, không cho mì chính, gia vị. Nên dùng 2 thìa cà phê nước nắm/ngày.

Nguyên tắc chế độ ăn với người bệnh tan máu bẩm sinh có biến chứng suy thận:

  • Tùy từng giai đoạn suy thận (độ I, độ II, độ III, độ IV) để xây dựng chế độ ăn phù hợp.
  • Giàu năng lượng: 35-40 kcal/kg cân nặng/ ngày.
  • Đủ Vitamin, yếu tố đa lượng, yếu tố vi lượng theo mức nhu cầu khuyến nghị.
  • Đảm bảo cân bằng nước, muối, ít toan, giàu calci, ít phosphat.

Bệnh Thalassemia nên ăn gì để hỗ trợ điều trị?

Những loại thực phẩm sau đây được khuyên dùng trong chế độ ăn hàng ngày của người bệnh tan máu bẩm sinh Thalassemia.

Ngũ cốc

Những thực phẩm nằm trong nhóm này là gạo, yến mạch, lúa mì, ngô,… Nhiều người có thói quen ăn ngũ cốc chung với các thực phẩm như dâu, nước cam,… song nên hạn chế cách ăn này bởi chúng làm tăng khả năng hấp thu sắt. 

Thay vào đó, hãy thử dùng ngũ cốc với sữa, vừa cung cấp dinh dưỡng tốt, vừa hạn chế bổ sung sắt và hấp thu sắt.

Sữa và chế phẩm từ sữa

Bệnh nhân Thalassemia, đặc biệt là bệnh nhân trẻ tuổi thường bị thiếu hụt dinh dưỡng, rối loạn hấp thu Vitamin D và canxi. 

Vì thế bổ sung sữa và các chế phẩm từ sữa như phô mai, sữa tươi, kem, sữa ít béo,… là cần thiết trong chế độ ăn hàng ngày. Sữa sẽ bù đắp lượng dinh dưỡng thiếu hụt, đồng thời giúp kiểm soát sắt hấp thu tốt hơn.

Sữa giúp bệnh nhân nạp đủ chất dinh dưỡng cũng như kiểm soát sắt tốt hơn

Thực phẩm giàu Vitamin E

Vitamin E là chất oxy hóa tự nhiên giúp bảo vệ sức khỏe, chống lại chất oxy hóa gây hại và làm chậm quá trình lão hóa. Với bệnh nhân Thalassemia, bổ sung nhiều thực phẩm chứa Vitamin E giúp tăng khả năng đáp ứng với thuốc điều trị tăng sinh hồng cầu.

Một số thực phẩm giàu Vitamin E được khuyến cáo trong thực đơn của bệnh nhân Thalassemia gồm: dầu hạnh nhân, dầu đậu nành, quả bơ, dầu ô liu,…

Trà, cà phê và gia vị

Những thức uống như trà, cà phê có khả năng làm hạn chế hấp thu sắt - điều quan trọng mà mọi bệnh nhân Thalassemia cần đạt được. Trong đó, trà xanh chứa những chất rất tốt trong kiểm soát hàm lượng sắt trong cơ thể, người bệnh được khuyến cáo nên uống trà xanh mỗi ngày.

Ngoài ra, một số loại gia vị, tiêu biểu là rau oregano sẽ có tác dụng tương tự.

Trà và cà phê giúp giảm lượng sắt hấp thụ trong máu tốt cho người bệnh Thalassemia

Thực phẩm giàu canxi

Ngoài sữa, bệnh nhân Thalassemia cần bổ sung tăng cường canxi từ những thực phẩm khác. Đáp ứng tốt dinh dưỡng này giúp hạn chế hấp thu sắt và giảm tình trạng tích tụ sắt dư thừa, đồng thời tốt cho sức khỏe của xương và chất dẫn truyền thần kinh.

Những thực phẩm giàu canxi nên được dùng thường xuyên gồm: trứng, các loại đậu như đậu nành, đậu xanh, hạnh nhân,… Tuy nhiên nên kiểm soát ăn số lượng thực phẩm vừa đủ để cơ thể không hấp thu quá nhiều canxi.

Thực phẩm giàu canxi giúp cho bệnh nhân giảm khả năng hấp thụ sắt hiệu quả

Rau củ quả tươi

Rau củ quả tươi chứa nhiều Vitamin và khoáng chất, chúng hoạt động như những chất oxy hóa tự nhiên. Từ đó giúp tăng cường hệ miễn dịch, giảm biến chứng do Thalassemia gây ra. 

Bệnh Thalassemia nên kiêng ăn gì?

Ngoài nắm được bệnh Thalassemia nên ăn gì, bệnh nhân Thalassemia cần tránh một số loại thực phẩm chứa nhiều sắt cũng như các chất làm tăng hấp thu sắt. Cụ thể:

Thực phẩm chứa nhiều sắt

Thực phẩm chứa nhiều sắt cần kiểm soát với hàm lượng thấp trong chế độ ăn và hạn chế không ăn thường xuyên. Nhóm thực phẩm này cần tránh gồm:

  • Hải sản: Những loại hải sản chứa nhiều sắt gồm: cá, hến, trai, sò,…
  • Thịt: Các loại thịt đỏ rất giàu sắt như thịt cừu, thịt bò, thịt lợn, thịt gà phần sẫm màu hoặc trong trứng, gan động vật.
  • Rau củ: Các loại rau củ chứa nhiều sắt gồm: khoai tây, rau ngót, đậu lăng, củ cải,…

Hải sản không được khuyến khích sử dụng cho bệnh nhân Thalassemia

 

Đặc biệt là những bệnh nhân Thalassemia nhỏ tuổi nên kiểm soát lượng thịt cá hạn chế trong chế độ ăn hàng ngày, thay vào đó là những loại thịt trắng như thịt gà, thịt vịt,…

Những thực phẩm làm tăng hấp thu sắt

Những loại thực phẩm này không chứa nhiều sắt nhưng khi kết hợp trong bữa ăn, nó khiến cơ thể hấp thu sắt tốt hơn. Điều này rất nguy hiểm cho bệnh nhân Thalassemia, nhất là bệnh nhân trẻ tuổi. 

Nhóm thực phẩm này bao gồm:

  • Hoa quả giàu vitamin C: bưởi, cam,...
  • Thực phẩm lên men như bia, dưa cải muối, đậu nành lên men.

Cam, bưởi làm tăng khả năng hấp thụ sắt trong máu khiến bệnh Thalassemia trầm trọng hơn

 

Chế độ sinh hoạt như nào?

Do thiếu máu, nên người bệnh dễ bị nhiễm trùng hơn so với những người bình thường, chính vì thế cần tránh nhiễm trùng, giữ gìn vệ sinh thân thể sạch sẽ, giữ ấm cơ thể khi trời lạnh.

  • Nên tiêm vaccin phòng bệnh như: cúm, Rubella, viêm não, viêm phổi, viêm gan B
  • Nên tập luyện thể dục, thể thao đều đặn để tăng sức khỏe.
  • Có chế độ nghỉ ngơi hợp lý, hạn chế lao động nặng.

Phòng bệnh

Phòng bệnh cần hiểu biết được cơ chế di truyền thì hoàn toàn có thể phòng tránh được. Tránh không sinh ra trẻ mang 2 gen bệnh do nhận từ cả bố và mẹ bằng các biện pháp như:

Tầm soát và phòng tránh bệnh từ sớm: Với các biện pháp xét nghiệm, tư vấn tiền hôn nhân. Các cặp vợ chồng chuẩn bị có thai hoặc đang mang thai, đặc biệt các gia đình đã có người bệnh Thalassemia nên được tư vấn và chẩn đoán tiền hôn nhân

Sàng lọc phát hiện bệnh sớm cho thai nhi: Phòng ngừa bằng các xét nghiệm tầm soát và chẩn đoán gen đột biến trong thời thai kỳ. Đây là biện pháp hiệu quả và chi phí thấp. Nếu cả vợ và chồng đều mang gen thì thai nhi có 25% nguy cơ bị mắc bệnh ở thể nặng, trường hợp này cần được thực hiện chẩn đoán trước sinh bằng phương pháp chọc ối hoặc sinh thiết gai nhau và tìm đột biến gen.

Các gia đình nên đi tầm soát và sàng lọc để phát hiện sớm bệnh Thalassemia

Thalassemia là bệnh có thể phòng tránh được. Do vậy, việc phòng tránh, tìm hiểu và được tư vấn, tầm soát gen bệnh sớm, trước kết hôn sẽ hạn chế được nguy cơ sinh ra những đứa trẻ mang gen hoặc bị bệnh, góp phần đảm bảo chất lượng dân số cho cộng đồng.

Và đó là những thông tin về bệnh Thalassemia và những thực phẩm nên sử dụng cho bệnh nhân mắc bệnh Thalassemia. Hy vọng bài viết trên của botchumngay.vn đã giúp ích cho bạn trong việc nhận biết, ngăn ngừa cũng như hỗ trợ bệnh nhân Thalassemia. Chúc các bạn mạnh khỏe!

Xem thêm các bài viết sau: